Í nútímasamfélagi gusast yfir okkur ný orð sem við eigum oft fullt í fangi með að meðtaka. Eintyngi, tvítyngi, fjöltyngi eru dæmi um slíkt. Hvað þýðir t.d. að vera tvítyngdur? Það þýðir að eiga foreldra/uppalendur sem eru með sitthvort móðurmálið t.d. dönsku og íslensku. En hvað þýðir þá að vera fjöltyngdur? Það hlýtur þá að þýða að einstaklingurinn elst upp við fleiri en tvö tungumál.
Það eru ekki ýkja mörg ár síðan hér voru nær eingöngu eintyngd börn m.ö.o. börn sem ólust eingöngu upp við íslensku. Núna hefur heimurinn hins vegar breyst og hingað hefur flutst fólk frá ólíkum menningarheimum talandi mismunandi tungumál. Að sjálfsögðu sækja börn þessara erlendu innflytjenda íslenska skóla og eru þá með sitt eigið tungumál í farteskinu. En ég ætla ekki að tala um þau börn heldur þessi svokölluðu tvítyngdu börn sem eiga foreldra af sitthvoru þjóðerninu. Þau eru nefninlega ekki tvítyngd heldur fjöltyngd.
Rök?
Já skoðum dæmi, sem ég sem talkennari þekki. Ég var með bræður sem áttu austurlenska móður og íslenskan föður. Faðirinn hafði búið í landi móðurinnar og lært hennar mál brogað m.ö.o. hann talaði hreina íslensku en brogað austurlenskt mál. Móðirin talaði hins vegar sitt móðurmál vel en þegar hún flutti til Íslands lærði hún brogaða íslensku. Þarna eru komin önnur tvö mál til viðbótar þ.e.a.s. hreint austurlenskt mál og broguð íslenska. Sem sagt fjögur mál. Hvað gerðu svo drengirnir þeirra? Þeir töluðu ensku sín á milli. Sú enska var ekki kórrétt enska heldur enska sem þeir höfðu lært af samskiptamiðlum. Í samantekt er þetta 5 „mál“ sem drengirnir ólust upp við þ.e.a.s. tvö rétt töluð mál og svo þrjú broguð. Það segir sig sjálft að þeir náðu ekki tökum á neinu máli til fullnustu.
Hver varð afleiðingin?
Drengirnir – þrátt fyrir góða greind – náðu ekki þeim tökum á íslensku sem þurfti til að grunnskólaskólagangan nýttist þeim sem skyldi. Það sem bjargaði þeim var að þeir fengu stífa talkennslu í fleiri ár og eigin dugnaður og greind skilaði þeim reyndar upp í framhaldsskóla.
Skólakerfið okkar eins og það er hannað er hreinlega ekki í stakk búið til að geta sinnt börnum sem hafa alist upp í broguðu málumhverfi. Afleiðingarnar verða að þessi börn ná hreinlega ekki þeim tökum á íslensku máli sem dugar þeim til skilnings eða tjáningar hvað þá heldur ná þau þeim tökum á þeirri íslensku sem þau þurfa til þess að geta stundað nám – ekki síst í aðstæðum þar sem hávaði ríkir en það er margoft búið að benda á að hávaði í kennslurými er alltof hár til að einbeiting og hlustun geti átt sér þar stað -hvað þá ef góð málakunnátta og málgeta er ekki fyrir hendi.
Mig langar til að deila með ykkur lífsreynslu konu – fyrrverandi leikskólakennara – sem endaði sem raddsjúklingur m.a. vegna eðli starfsins. Ég bað hana að skrifa um reynslu sína af því að vera raddsjúklingur sem hún og gerði. Þetta bréf vil ég birta því efni þess ýtir við öllum og sýnir þá dauðans alvöru að koma viðurkenningu á að rödd fyrir utan það að vera ótryggt atvinnutæki – er jafnframt ein af undirstöðum lífsgæða.
Þegar ég missti röddina
þá tala ég sem minnst eða ekkert við börnin mín barnabörn eða ættingja og vini í síma eða í persónu. Get þar af leiðandi ekki farið í vinnuna mína og alls ekki sungið í kórnum mínum. Ég forðast öll samskipti við fólk fer þessvegna ekki á mannamót því það er öruggt að ég hitti einhvern sem mig langar að tala við eða aðila sem langar að tala við mig. Ég læt vita að ég sé að glíma við raddleysi. Því er alltaf vel tekið en einmanaleiki og að finnast ég vera utanveltu veldur mér depurð að geta ekki notið þess að vera innan um vini. Verst er þegar ég verð svo raddlaus að ég kem engum hljóðum frá mér, hræðslan og innilokunarkenndin er yfirþyrmandi, ég gæti ekki kallað á hjálp þótt ég þyrfti. Verð að leita til læknis og talmeinafræðings, hanga heima í allt að 2 til 3 vikur. Einmanaleikinn og vonleysið hellist yfir mig ég sit heima og reyni að finna eitthvað í sjónvarpinu eða mögulega prjóna smá. Stundum fara af stað slæmar hugsanir um eigin heilsu og um það hvað sé í gangi með þetta raddleysi hvað er að ???
Miklu skiptir að fá góðan skilning frá yfirmönnum, en það eru ekki allir þannig.
Bókin Töfratapparnir er samin með það að markmiði að fræða börn – og fullorðna – um skaðsemi hávaða á rödd og heyrn og vekja til umhugsunar hvað hægt er að gera til að vinna gegn þeim vágesti.
TIl þess að gera hana aðgengilega fyrir sem flesta er reynt að hafa hana einfalda í sniðum. Fyrir þau börn sem eiga við athyglis og einbeitingaskort að stríða er t.d. reynt að hafa myndirnar fyrir ofan textann svo hægt sé að hylja hann eftir þörfum og augun leiti því ekki í myndirnar.
Reynt er að hafa textann stuttan á hverri síðu, kaflar eru stuttir og orðaval innan almenns orðaforða barna. Sérstakt tillit er tekið til þeirra barna sem eru með lesblindu eða eru með athyglis og einbeitingaskorts. Sjá nánar
